BILDTSE BLUF: “Hooguit tien procent van de Friezen spreekt Fries”

Jonge Friezen trekken naar het Westen, terwijl steeds meer Randstedelingen naar het Noorden verhuizen. In deze Bildtse Bluf vertellen ze zelf daar zelf over, deze keer onder andere over de Friese taal. 

Hoi Anneke,

Apart volk hoor, jullie Friezen. Eigenzinnig. En heel erg van: ons kent ons. Afgelopen week ook op dit vlak weer volop interessante belevenissen. Ik geniet er op mijn manier erg van!
Zo valt het mij telkens op dat je als nieuwkomer eigenlijk niks van Friesland mag zeggen. Dat Friezen anderen liever geen spreekrecht gunnen, en al helemaal geen recht op scherpzinnige kanttekeningen.

Je kent me intussen een klein beetje: dan moet je net bij mij wezen!
Als voormalige Midden-Oosten correspondent moet ik dan telkens denken aan dat prachtige Israel. Ook zo’n land dat je maar mooi hebt te vinden. Kritiek kunnen ze er niet verdragen. Iedereen met een kritische opmerking is meteen antisemiet. En dan hoepel je maar op!
Ik vind zo’n reactie niet sterk.

Meld ik me bij de buurvrouw met enige irritatie doordat ik tegenwoordig hele stukken in mijn krant – de Leeuwarder, nota bene – niet kan lezen, doordat ze volledig in het Fries staan afgedrukt, dan blijkt zoiets opeens aan mij te liggen. Dan moet ik maar Fries gaan leren! ‘Toen jij in het Midden-Oosten ging wonen, heb jij toch ook Arabisch geleerd’.
Dat mag zo zijn, maar ik abonneerde mij daar op Engelstalige kranten.

Komt bij: ik ben hier toch in Nederland? Hooguit tien procent van de Friezen spreekt Fries, nog geen vijf procent kan het ook skriuwe.
Amusante folklore, dat Fries. Ik luister graag naar onze lokale omroep, ik vind het wel lollig klinken en ik probeer het te begrijpen.
Vraag is: wat willen de Friezen? Dat de rest van Nederland ze ook kan verstaan? Een venster op de wereld, een open samenleving? Of keren we elkaar de rug toe?

Een parallele samenleving van in zichzelf gekeerde Friezen die niks te maken wil hebben met de rest van NL en al helemaal niet met die betweterige nieuwkomers? Maar tezelfder tijd wel zeuren om een Lelylijn voor een snellere verbinding met het Westen? Keren diepfriezen zich liever af van de rest?

Als wij – thuis, in het park of elders – in ons gezelschap Engelssprekenden ontmoeten, dan schakelen we meteen over op Engels. Zijn er Duitsers bij, dan proberen wij ons beste Duits. Niemand mag zich in onze conversaties buitengesloten voelen. Lijkt me logisch, kwestie van wellevendheid ook.
Soms voel ik me hier echt in een onverstaanbaar, onbegrijpelijk buitenland. Terwijl ik in alle hoeken van de wereld heb gewoond, heb ik me nog nog nooit zo vreemdeling gevoeld als in Friesland, godbetert in mijn heitelan.

Ook de media in Friesland vind ik nogal naar binnen gekeerd. Vaak een onderwijzend toontje. Van de week weer in de Leeuwarder. ‘Nu zult u misschien wel denken,’ schreven ze op hun voorpagina, de lezers rechtstreeks aansprekend. Een paar regels verder krijgt die weldenkende lezer een schouderklopje: ‘Goed opgelet, dat klopt.’ Per wijsneuzerig artikel dat nota bene de hele voorpagina beslaat krijgt de lezer onderricht in asielzaken.

Doe mij nou een lol – ik word graag aangezien voor vol! Het weerhoudt mij er van om naar Friese les te gaan, ofschoon ik de cursus al heb betaald…
Een abonnement op de Rotterdammer hebben we al, misschien moet ik er toch ook maar weer een Amsterdamse krant bij bestellen. Want als ik niks zeggen mag en ik krijg van mijn groenlinkse kleuterleidster uit Leeuwarden bij elk ontbijt een opgeheven vingertje…

Nou Anneke, zo kan ie wel weer. Ik ben weer stikbenieuwd hoe jij hier naar kijkt, als Friezin in het Westen. Kan haast niet wachten om weer van je te horen!
Hertlike groetnis weer van je best tevreden, maar deze week wat opstandige

Jos

A goeie Jos,

Heerlijk, deze ‘balstjurriche’, recalcitrante brief! In mij gaat meteen het Fryske vuurtje feller branden en deel graag mijn overpeinzingen over deze prikkelende vragen met je.

De meeste Friezen zijn trots op hun Frysk-zijn. En wat we willen? Daar kan ik voor mezelf wel antwoord op geven. Friezen willen, net als iedereen, gerespecteerd worden. Begrepen niet per sé, want we begrijpen onszelf heus ook niet altijd, zijn eigenzinnig en ook beetje dwars (en daar zijn we dan ook weer trots op).

We hebben er niks op tegen als je ergens wat van vindt, maar je moet niet proberen ons te veranderen, of te sturen. Leven en laten leven! Dat betekent niet dat we onveranderbaar zijn. Maar: als er een gebruiksaanwijzing voor Friezen zou zijn, dan zou daar – uiteraard in het Frysk – in staan dat je er goed aan doet om de verandering ons eigen idee te laten zijn. Ik vraag me overigens af of dat laatste nou zo specifiek Frysk is: hebben we daar niet allemaal in meer of mindere mate last van?

Gebaseerd op het karakter van je brieven zou ik jou bestempelen als alles behalve volgzaam. Wat dat betreft ben je helemaal op je plek in het noorden.

Ik moet lachen om je frustraties over de krant, want ik kan het me ergens helemaal voorstellen. En toch komt ook hier mijn Fryske aard om de hoek: ja, je bent in Nederland. Maar Frysk is een aparte taal, een erkende taal van Nederland en de tweede officiële taal in Fryslân.

Ik weet overigens niet waar je jouw percentages tegen afzet, maar de Fryske Taalatlas 2020 geeft andere getallen: ruim vijftig procent van de Fryske bevolking heeft Frysk als ‘memmetaal’, en vijftien procent kan het schrijven. Mijn conclusie? Je las Engelse kranten in het Midden-Oosten, en je bent helemaal vrij om je te abonneren op Nederlandse kranten in Fryslân. Prima oplossing, toch?

Meer specifiek nog een het perspectief op het Frysk en Frysk-zijn nu ik hier woon: het is een extreem verbindende factor. Als ik op plekken ‘verderop’ in Nederland, Frysk hoor, zeker als ik daar met mijn familie ben, dan draaien de hoofden meteen om en dan voel je je meteen thuis. Zelfs op mijn werk hier in de Randstad merk ik dat: zodra iemand aangeeft uit Fryslân komt, vraag je of diegene dan ook Frysk spreekt. Is dat zo, dan is er meteen een band.

Ongeacht of onze werkgerelateerde belangen of onze persoonlijkheden niet matchen: we zijn beide Frysk, en dat geeft op een diep level blijkbaar een connectie, een soort vertrouwde verstandhouding. Ik denk dat het een onderdeel is van dat waar we daar als mensen van nature naar op zoek zijn. Het is een instinctief onderdeel van onze overlevingsstrategie.

Benieuwd wat je kunt – en niet kunt – met mijn visie op de zaak. En over al afgetikte cursus Frysk: ik durf namens het hele Frysk-sprekende deel van Nederland – ja, ook jouw buurvrouw en de journalisten van de Leeuwarder Courant – te spreken als ik zeg dat we het geweldig zouden vinden als je er alsnog voor wilt gaan. Uitkijkend naar je volgende overpeinzingen en avonturen, teken ik, weer met de hertelike groetnis vanaf mijn balkon vijfhoog in Den Haag,

Anneke