Zout met zoet bestrijden: zo probeert Terschelling het hoofd boven water te houden
Perry de Louw meet het zoutgehalte van het water. Foto: Omrop Fryslân
De zeespiegel stijgt, de grond wordt steeds zouter en het vasthouden van zoet water wordt moeilijker en moeilijker. Op Terschelling staan ze in de frontlinie als het gaat om klimaatverandering. En dat brengt grote uitdagingen met zich mee.
Onderzoekers, studenten en eilandbewoners hebben de handen ineengeslagen om niet letterlijk en figuurlijk kopje-onder te gaan in het zoute water.
En dat levert inzichten op die niet alleen het eiland, maar ook andere plekken in Europa en de wereld kunnen helpen met de problemen die klimaatverandering met zich meebrengt.
De belangrijke rol van water
Water speelt op Terschelling, net als op de andere Waddeneilanden, een belangrijke rol. Waar op het vasteland de aanwezigheid van zoet water de normaalste zaak van de wereld is, ligt dat op de eilanden anders.
“Je moet het hier doen met het zoete water uit de neerslag”, zegt Ate Oosterhof, onderzoeker bij hogeschool Van Hall Larenstein. “Er is hier geen rivier die langsstroomt waarvan je water kunt aftappen.”
Het grootste deel van het zoete water op het eiland bevindt zich onder de duinen, maar die zoetwaterbel is erg kwetsbaar.
Dat heeft te maken met de opwarming van de aarde. Die zorgt ervoor dat ijskappen en gletsjers op de Noordpool, Groenland en Antarctica smelten. Daardoor stroomt smeltwater de oceanen in. Ook de oceanen zelf warmen op. En als water opwarmt, zet het uit, waardoor het meer ruimte inneemt.
Er komt dus steeds meer water in de oceanen terecht, en dat water neemt bovendien meer ruimte in. Dat zorgt ervoor dat de zeespiegel stijgt en dat het zoete water op sommige plekken verdrongen wordt door zout water. Dat wordt verzilting genoemd. Ook droogte draagt daaraan bij.
“Koeien zouden dat niet drinken”
Dat die verzilting ook op Terschelling een groot probleem is, laat onderzoeker Perry de Louw van wateronderzoeksinstituut Deltares zien. Met een speciaal apparaat meet hij het zoutgehalte in een sloot in de polder.
“Bijna negen millisiemens per centimeter”, zegt hij. Millisiemens is een eenheid om de elektrische geleidbaarheid van water te meten, wat een indicatie geeft van het zoutgehalte.
“De Waddenzee zit rond de 55 millisiemens, dus dan zit je hier op zo’n 20 procent zeewater. Koeien zouden dat al niet meer drinken”, legt De Louw uit.
Als er niets gedaan wordt, worden het water en de grond steeds zouter. En dat levert problemen op: “Dan zou het kunnen dat het gras niet meer goed gaat groeien en dat de koeien in de wei geen water meer kunnen drinken.”
Vooral de gebieden dichtbij de zee hebben last van verzilting. De polder van Terschelling is de afgelopen jaren dan ook één groot testveld geworden. Grondwaterstanden en het zoutgehalte van het water worden bijgehouden, en er worden allerlei proeven uitgevoerd.
Er wordt niet alleen onderzocht hoe de negatieve effecten van het veranderende klimaat kunnen worden tegengehouden, maar ook hoe het eiland en zijn bewoners zich kunnen aanpassen aan de veranderingen.
Bij een van die proeven wordt zoet water ingezet om het zoute water in de polder tegen te houden, vertelt De Louw: “Door het waterpeil hoog te houden proberen we de extra druk van de zeespiegelstijging tegendruk te geven.”
Alle betrokkenen bij het project zitten regelmatig met elkaar aan tafel om mee te denken. Boeren, recreatieondernemers en natuurorganisaties op het eiland werken ook mee aan de proeven.
Zo helpen de landbouwers in de polder bijvoorbeeld om uit te zoeken welke grassoorten en gewassen het best groeien op zilte grond.
De proef loopt nu sinds 2023, met succes: “Er zijn toen 14 soorten ingezaaid en op basis daarvan hebben ze drie mengsels gemaakt die bestand moeten zijn tegen verzilting.”
Terschelling als voorloper
Met hulp van wetenschappers van Van Hall Larenstein, Deltares en Wageningen University Research kunnen er op basis van de resultaten maatregelen genomen worden: “Met nieuwe inzichten en draagvlak van de mensen op het eiland kan er heel goed gewerkt worden aan grondwaterplannen, waterplannen en beleid.”
De impact van het veranderende klimaat speelt natuurlijk niet alleen op Terschelling. Ze hopen dan ook dat de uitkomsten van de proeven en de daarbij geleerde lessen op andere plekken toegepast kunnen worden: “Op andere Waddeneilanden, in Europa, maar ook op andere plaatsen waar verzilting voorkomt, kan dit worden gebruikt.
