Waddenheli zorgde voor overschrijding geluidsnormen vliegbasis

De ambulancehelikopter zorgde in 2023 voor te veel geluid vanaf de vliegbasis. Straaljagers vlogen veel minder vanaf de vliegbasis, maar toch werd de geluidsnorm overschreden.

De F-35 straaljager zal het eerste aan gedacht worden als je het hebt over geluidsnormen van de vliegbasis Leeuwarden. Opmerkelijk genoeg blijkt vorig jaar juist een ander luchtvaartuig de geluidsnormen van de vliegbasis overschreden te hebben: de helikopter.

En dan specifiek de ambulancehelikopter die hoofdzakelijk ingezet wordt voor de Waddeneilanden. Dat blijkt uit een in april dit jaar verschenen rapport van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaart Centrum (NLR), in opdracht van het Ministerie van Defensie.

“De geluidbelasting rondom de vliegbasis Leeuwarden voor het jaar 2023” is de volledige titel van dat bewuste document. Dat is een jaarlijks openbaar gemaakt overzicht van de geluidbelasting over het voorgaande jaar rondom het vliegveld.

Uit kaarten en grafieken in dit rapport blijkt een opvallende stijging van het aantal vliegtuigbewegingen vanaf het heli-square. Veroorzaakt door de heli. In die mate, dat het – zoals het rapport stelt – zorgt voor een “lokaal relatief hoge geluidsbelasting”.

Rapport niet gedeeld met RAV Fryslân
Regionale Ambulancevoorziening Fryslân (RAV Fryslân) is sinds 2016 verantwoordelijk voor de ambulancehelikopters in samenwerking met de ANWB. Opmerkelijk genoeg wisten zij helemaal niets van dit rapport.

“We hadden daar natuurlijk wel als gebruiker van de vliegbasis door Defensie van op de hoogte gesteld willen worden. De reden daarvan is mij niet duidelijk”, geeft chief pilot van de ambulancehelikopter Michael Zwollo aan.

“Ik heb contact gezocht met de luchtverkeersleiding, waar wij ook onze geluidsregistratie naar toezenden en zij konden ook geen reden verzinnen waarom wij het rapport niet gehad hebben. Dus dat is onduidelijk helaas.”

Manager Arno Overduin van RAV Fryslân vult aan: “Ik denk dat wij bij onze helikopteroperaties zoveel mogelijk proberen te voorkomen dat wij geluidsoverlast veroorzaken en daarvoor als organisatie, met de ANWB als operator, verantwoordelijkheid in nemen. Ik zou het in die zin ook wel willen weten waarom het rapport niet met ons gedeeld is. Desondanks proberen wij zo veel mogelijk goed invulling te geven aan de operaties.”

Landingsbaanrenovatie als oorzaak
“Hoe is it mooglik”, was de eerste reactie op dit rapport van Geert Verf, voorzitter dorpsbelang Marsum en lid van de Waadhoeke afdeling van de Commissie Overleg & Voorlichting Milieu (COVM). “It hat my folledich ferrast. Want wy hawwe noch noait sa’n lytse lûdskontoer hân as it ôfrûne jier omdat de lanningsbanen in heal jier ticht wienen.”

Daarmee stipt Verf meteen de oorzaak aan van de uitkomsten van dit rapport. Die ligt namelijk bij de renovatie van de landingsbanen van vorig jaar. Van 6 februari tot 25 augustus werd onder andere het asfalt vervangen en ledverlichting geplaatst.

Daardoor kon in die periode geen gebruik gemaakt worden door al het vliegverkeer van beide landingsbanen. Ook niet door de ambulance helikopter die gestationeerd is op de vliegbasis. In normale omstandigheden is het namelijk gebruikelijk dat die Waddenheli landt en opstijgt vanaf het kruispunt van beide banen.

Door de renovatiewerkzaamheden van vorig jaar was dat niet mogelijk en is er rechtstreeks gestart en geland vanaf het heliplatform. Dat zorgde voor een overschrijding van de geluidsnormen.

“Onverwacht misschien, maar wel verklaarbaar” noemt Michael Zwollo de conclusies uit het rapport. Opstijgen en landen vanaf het heliplatform probeert RAV Fryslân zoveel mogelijk te voorkomen, omdat dat de meeste geluid penalty en straffactor teweegbrengt. “Die afspraak was er al met de luchtverkeersleiding voor de baanrenovatie. En die afspraak staat nog steeds. Zolang er geen baanrenovatie meer is, verwacht ik niet dat we weer die geluidscontour rand opzoeken.”

“We starten en landen nu weer over het algemeen vanaf de landingsbaan. Incidenteel maken we gebruik van de heli-square. Bij hele harde wind, wanneer het niet veilig is om te hoover-taxiën naar de landingsbaan.”

“En dat is een paar dagen per jaar. Of wanneer er zweefvliegtuig activiteiten zijn op de baan. En ook als er heel veel vogels in de lucht zijn maken we een verticale take-off vanaf de heli-square, omdat dat een stuk veiliger is.” Noodsituaties als spoedgevallen veranderen niets aan die werkwijze, volgens Zwollo. “Omdat dat qua tijd niets uitmaakt.”

Nachtstraffactor tikt zwaarder aan
Het starten en landen met de Waddenheli vanaf de heli-square leverde vorig jaar dus een overschrijding op van het geluid op de vliegbasis. “En doe die ynienen bliken dat de lûdskontoer by Westeinde oerskreden is”, geeft Verf aan.

Dat komt omdat het helikopter platform vlakbij de Leeuwarder woonwijk Westeinde ligt. Op hooguit een paar honderd meter afstand. “By Westeinde leit it meast krityke diel fan de lûdskontoeren. Mar it komt ek omdat dy ambuheli ‘s nachts útrukt. En ‘s nachts tikt it lûd folle mear oan dan oerdeis”.

Volgens het rapport telt een nachtelijke vlucht tussen 11 uur ‘s avonds en 6 uur ‘s ochtends 10 keer zo zwaar als een vlucht overdag. Omdat er dan sprake is van een grotere mate aan geluidshinder voor omwonenden van vliegtuigbewegingen. De vliegbasis Leeuwarden heeft bovendien een zogenaamd jaarquotum dat ze per jaar aan geluid mag produceren.

Geert Verf: “Normaal monitoaret de basiskommandant ek altyd fan: hoe stean wy derfoar, hoe fier binne wy. Want se wolle foarkomme dat se yn septimber alles al ferbrûkt hawwe en net mear fleane kinne. Dus dat spreide se dan wol oer it jier”.

Dat zorgde er volgens Verf voor dat er bijvoorbeeld in december van 2017 en 2019 heel weinig werd gevlogen vanaf de vliegbasis, omdat de geluidscontouren bijna gevuld waren. Een situatie die Defensie wil voorkomen volgens Verf.

“It is no foar it earst hiel dúdlik wat foar ynfloed dy helikopters hawwe op de lûdsbelesting fan de fleanbasis Ljouwert. En foaral by Westeinde is dat hiel grut: de F-35 kin soms minder fleane omdat de helikopter dêr by Westeinde syn heli-square hat”.

Die overschrijding van de geluidsnormen door de Waddenheli kan er vorig jaar voor gezorgd hebben dat er minder ander vluchtverkeer van- en naar de vliegbasis plaats kon vinden. Bijvoorbeeld door de F-35 straaljagers. Geert Verf verwacht daarom dat ze op de vliegbasis scherper naar het gebruik van het heliplatform bij Westeinde zullen gaan kijken.

“Ik kin my foarstelle dat se op de fleanbasis tinke: as wy no wolle dat de F-35 maksimaal fleane kin binnen dy kontoeren, dan is it tink ik wol in goeie set om strenger ta te sjen op it lûd fan dy helikopter. Binnen de lûdskontoeren is júst dy lokaasje by Westeinde it meast kritike plak. Ik tink dat it ek goed is dat Definsje mei de ambuheli dêroer yn gesprek giet.”

Stationeringsplek wel handig gekozen?
Nut en noodzaak van de ambulancehelikopter staan niet ter discussie. Ook zeker niet bij Geert Verf. Wel levert de conclusie van dit rapport de vraag op of de plek van dat heli square eigenlijk wel handig gekozen is, zo vlakbij een woonwijk. Zeker gelet op het geluid van de regelmatige nachtelijke helikoptervluchten.

Zorgt die locatie er vroeg of laat dan niet voor dat er geluidsnorm overschrijdingen komen? “Ast op ‘e nij de saken ynrjochtsje moast, dan soedest de heli leaver op in oar plak sette. Bijvoorbeeld oan de noardkant”, geeft Geert Verf aan. “Allinnich, oan de noardkant binne allegear nije shelters boud foar de F-35. It is de fraach of dêr plak is. Mar dêr soedest it dan hinne sette.”

Waar de helikopter precies mag landen en de lucht in gaat, bepaalt Defensie. Daar heeft RAV Fryslân geen invloed op, zo geeft Michael Zwollo aan: “We kunnen niet anders dan opstarten op die locatie, dat is de locatie die Defensie ons heeft toegewezen. Maar vervolgens zorgen we er wel voor dat het geluid verspreid wordt over een groter gebied. En niet geconcentreerd wordt op die locatie in de buurt van die woonwijk.”

Stationering van de Waddenheli op één van de Waddeneilanden, waar de ambulancehelikopter hoofdzakelijk voor ingezet wordt, is volgens Zwollo niet praktisch. “Dat zou de logistieke aanvoer van reserveonderdelen, onderhoud van de helikopter en ook de medische logistieke bevoorrading heel erg bemoeilijken. Dus dat is een verre van ideale situatie.”

“En ook wat bemensing betreft”, vult Arno Overduin aan. “Onze mensen zijn aanwezig op de luchtmachtbasis. Er zijn voorzieningen getroffen die passend zijn voor ons verblijf daar. En ook voor de operaties zelf.”

Benoemen in volgend COVM overleg
Geert Verf is in ieder geval blij dat Defensie tegenwoordig met deze informatie naar buiten komt: “Froeger tochten wy, ja dit moffelje se fuort. Mar dat gebeurt net. Ik fyn it moai dat no de NLR ek seit: “sjoch Definsje, it moat wol allegear binnen de lûdsnoarmen fan de fleanbasis bliuwe.”

Alhoewel de geluidsoverschrijding van de F-35 meer prioriteit heeft, wil Geert Verf de geluidsoverschrijding veroorzaakt door de nachtelijke Waddenheli vluchten ook gaan benoemen in een volgend COVM overleg.

“Wy moatte wol tasjen dat dy ambuheli, as dy net spoedfluchten hat, dat dy sich hâldt oan de lûdsregels. En it ôfrûne jier is dat misgien. Elke ferbettering dy dus mooglik is, dy is moai. Dat is ‘laaghangend fruit’ om sa mar te sizzen, dat moast ek dwaan”

Chief pilot van de ambulancehelikopter Michael Zwollo verwacht ook dat Defensie scherper zal zijn op de toename in geluidsbelastingen. En dat ze dat goed zullen bijhouden. Zwollo: “En ik verwacht ook dat als we in de buurt van de geluidsgrenzen komen, dat ze ons wat eerder op de hoogte stellen. Dat zou ik heel prettig vinden.”

Op 11 november zullen de uitkomsten van dit rapport besproken worden in een nieuwe COVM vergadering.