Kassenteelt floreert weer in Sexbierum, duurzame ambities moeten zich nog bewijzen

Na jaren van stilte is er in het kassencomplex in Sexbierum weer bedrijvigheid. Vader en zoon Borst uit Heerhugowaard telen er zaden van 41 gewassen. Ook zijn er plannen in de maak voor vertical farming: daglichtloze teelt op zonnestroom.

In de kassen aan de Waltaleane in Sexbierum staan de jonge gewassen strak in het gelid. Zaadteler Bastiaan Borst (49) ritst een met folie afgeschermd compartiment open. Binnen gonzen de bijen onverstoorbaar tussen de bloeiende radijs.

De bijen zijn in de warme kas uitgezet om de bloemen te bestuiven, legt Borst uit terwijl hij de rijen inspecteert. Kruisbestuiving tussen mannelijke en vrouwelijke bloemen is essentieel voor een geslaagde zaadteelt.

Samen met zijn twintigjarige zoon Timo teelt hij hier zaden voor de professionele groenteteelt – een precies en geduldig werk, waarvan het eindresultaat soms pas jaren later geoogst wordt.

Bijen, kwartels en sluipwespen
Bastiaan en Timo Borst komen uit het West-Friese Heerhugowaard. Sinds begin vorig jaar zijn ze onder de bedrijfsnaam Floris Sexbierum actief in de voormalige Hartman-kassen. Ze huren bijna de helft van het complex – zo’n 13 van de ruim 28 hectare – van de Brabantse eigenaar De Schoenmakers Groep (DSG).

In het bedrijf werken acht mensen, vooral uit Sexbierum en de omgeving. De zaadteelt gebeurt in opdracht van een grote, internationaal opererende veredelaar. “Wij leveren het zaad, zij doen de verkoop”, aldus Borst. Zeker 80 procent van hun productie gaat naar het buitenland.

Op bestelling telen ze inmiddels 41 soorten gewassen, waaronder spinazie, bieten, venkel, uien, radijs en diverse koolsoorten. Veel daarvan zijn zogenoemde ouderlijnen: elitezaad dat na een jaar of drie verder veredeld wordt.

Bestuiving gebeurt bij de meeste gewassen met behulp van bijen die in aparte compartimenten in de kas worden gehouden. “Spinazie is een uitzondering”, zegt Borst. “Die wordt door de wind bestoven. Dan mag er in een straal van twee kilometer geen andere spinazie bloeien, anders krijg je vermenging.”

Om de teelt zo schoon mogelijk te houden, werken ze met bio-afbreekbare folie tegen onkruid en met worteldoek in de looppaden. Ook zetten ze natuurlijke plaagbestrijders in, zoals kwartels en sluipwespen.

Volledig biologische teelt is volgens Borst echter niet realistisch voor de wereldmarkt. “We werken bewust, maar helemaal biologisch? Dan mag je niet ingrijpen als het misgaat. En dat risico kunnen wij niet nemen.”

In het kassencomplex zijn behalve het zaadteeltbedrijf inmiddels ook andere partijen actief, vertelt Martijn Vermeer, innovatie- en vastgoedmanager bij DSG. “Sinds een maand zit er ook een lokale bloemenkweker in een deel van de kas. Verder hebben we ruimte verhuurd aan een levensmiddelentransporteur, en aan de zaadveredelaar zelf voor opslag van materialen.”

Bijna 25 miljoen overheidssubsidie
Het kassencomplex in Sexbierum wisselde in recente jaren meerdere keren van eigenaar. Nadat tuinbouwbedrijf Hartman in 2019 failliet ging, werd het terrein in 2021 overgenomen door moederbedrijf Best Fresh Group van bio-teler QLP. Maar ook deze partij redde het niet: eind 2022 volgde faillissement.

Sinds juli 2023 is het in bezit van het Brabantse energiebedrijf DSG, dat in andere delen van het land vooral bekend staat om de inzet van kassen voor zonne-energie. Het bedrijf zegt daarbij zogenoemd dubbel ruimtegebruik toe te passen: daken van agrarische bedrijven en bedrijfshallen worden voorzien van zonnepanelen, terwijl de activiteiten eronder gewoon doorgaan.

In de praktijk gebeurt dat echter niet altijd: bij andere locaties van DSG in Zuid-Limburg voert de gemeente een juridische procedure, omdat er al wel zonnepanelen liggen maar nog geen teelt plaatsvindt.

DSG zegt te werken aan zogeheten klimaatcellen voor vertical farming (‘gestapelde groenteteelt’), waarin groente en kruiden onder gecontroleerde omstandigheden met behulp van zonnestroom worden geteeld. Die plannen klinken veelbelovend, maar komen op veel plekken nog moeizaam van de grond.

Ook in Sexbierum kondigde DSG bij de overname plannen aan voor een duurzaam, circulair kassencomplex met zonnepanelen, klimaatcellen voor vertical farming, zalmkweek en zeewierteelt.

In 2023 kreeg het bedrijf zo’n 24,6 miljoen euro aan overheidssubsidie toegekend voor het plaatsen van zonnepanelen op het kassencomplex. Dat blijkt uit cijfers van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Via haar bv One Solar Beheer VIII ontving het bedrijf vier zogeheten SDE-subsidies voor het stimuleren van duurzame energieproductie. Er is intussen een begin gemaakt met het leggen van zonnepanelen op de kassen achter het zaadteeltbedrijf.

Gesprek met grote marktpartij
“Het klinkt als een groot bedrag, maar de subsidie wordt uitgesmeerd over een periode van vijftien jaar”, zegt Martijn Vermeer. “De uiteindelijke opbrengst hangt af van de energieprijzen.”

De zonnepanelen worden gefaseerd uitgebreid over het kassencomplex. “De opgewekte stroom wordt eerst teruggeleverd aan het net, maar op termijn gebruiken we die voor vertical farming.”

Het realiseren van een duurzaam kassencomplex vergt veel tijd, zegt Vermeer, maar DSG is inmiddels wel in vergevorderd gesprek met een grote marktpartij die zich wil vestigen met vertical farming. “We zijn in gesprek met een groente- en fruitdistributeur met een omzet van bijna 500 miljoen euro.”

De eerste locatie voor daglichtloze teelt moet eind dit jaar worden gebouwd. “We starten met 8000 vierkante meter in gestapelde klimaatcellen”, zegt Vermeer. “Daarna willen we snel doorgroeien naar 25.000 vierkante meter, en jaarlijks verdubbelen.”

De plannen voor zeewierteelt zijn ook niet van tafel. “We hebben nog steeds contact met Seaweedland”, vertelt Vermeer. “Zij zijn bezig met tests, onder meer in Harlingen. We onderzoeken of we op ons terrein praktijkproeven kunnen doen met water uit de regio.”

‘Zonneparken met glaswanden’
De ontwikkelingen in Sexbierum baren enige zorgen bij Dominique van der Hoeven, beleidsspecialist ruimtelijke ordening bij Glastuinbouw Nederland. Volgens de belangenorganisatie van de glastuinbouw worden steeds meer kassen niet meer gebruikt voor teelt, maar uitsluitend voor het opwekken van zonne-energie.

Van der Hoeven pleit daarom voor strengere regels rond de SDE-subsidies, om te voorkomen dat kassen feitelijk veranderen in “zonneparken met glaswanden”.

Wél is hij te spreken over de komst van een zaadteler naar Sexbierum. “Zaadteelt is heel belangrijk voor de productietuinbouw”, zegt Van der Hoeven. “Dat er zaad wordt geteelt in de kassen, heeft nog niet direct impact op een structureel toekomstperspectief, maar het is wellicht een eerste stap vooruit.”

Hij is sceptisch over de plannen die DSG nastreeft voor klimaatcellen en vertical farming. Die zijn volgens hem al op meerdere plekken getest, maar voorlopig nog verre van haalbaar.

“De zon levert gratis licht en warmte. Als je dat moet nabootsen met lampen en techniek, loop je al snel tegen hoge kosten en technische uitdagingen aan. Tot nu toe is deze manier van telen nog niet rendabel, en ook niet per se duurzamer.”

Volgens Van der Hoeven onderscheidt Sexbierum zich duidelijk van andere glastuinbouwgebieden: “Het is een gebied waar één dominante gebruiker aanwezig was met een relatief eenzijdig profiel aan vastgoed. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Berltsum, waar veel jong ondernemerschap zit met groeipotentie en ambitie.”

Dat Glastuinbouw Nederland kritisch is over het combineren van zonnepanelen en teelt, vindt DSG-manager Vermeer jammer. “We hebben herhaaldelijk geprobeerd met hen in gesprek te gaan, maar ze weigeren dat. Terwijl wij juist willen uitleggen hoe wij het anders aanpakken.”

Over het punt dat gestapelde groenteteelt nog niet bewezen is, zegt hij: “Het klopt dat sommige initiatieven zijn gestrand. Maar veel daarvan hadden geen eigen vastgoed of energievoorziening. Wij wél – en dat maakt juist een groot verschil in de haalbaarheid.”

Extra handen
Zaadteler Bastiaan Borst staat positief tegenover nieuwe initiatieven. “Als er echt een partij bijkomt die in deze kassen zeewier kan telen, zou ik dat toejuichen”, zegt hij.

In de tussentijd richt hij zich op het gewas, het zaad en de bijen. En op het vinden van extra handen, want in de zomer zijn vakantiekrachten nodig.

“We hebben nu drie tijdelijke krachten, maar we kunnen er nog wel vijf bij hebben. Scholieren zijn hier van harte welkom om te komen helpen.”