Noodkreet gemeenten: provincie, help ons met opvang arbeidsmigranten

Er is grootschalige huisvesting nodig voor arbeidsmigranten. De provincie moet daarbij meer de leiding pakken, zegt Harlinger wethouder Erik de Groot.

De provincie moet ook toezicht gaan houden op de woon- en werkomstandigheden van arbeidsmigranten. Die noodkreet doet wethouder De Groot uit naam van de Vereniging van Friese Gemeenten (VNG).

Volgens de VNG laten de omstandigheden waaronder arbeidsmigranten in Fryslân werken en wonen soms te wensen over. Maar er is te weinig zicht op.

In Fryslân zijn jaarlijks rond de zesduizend arbeidsmigranten aan het werk, zo staat in een onderzoek in opdracht van Provincie Fryslân uit 2020. Het grootste deel van hen komt uit Oost-Europa en landen rondom de Middellandse Zee.

Maar van de helft, zo’n drieduizend migranten, is de verblijfplaats niet in beeld. Het is daarom ook niet mogelijk hun woonomstandigheden te controleren. Grootschalige opvang zou de oplossing zijn voor dit probleem.

Witte vlek
Wethouder Erik de Groot uit Harlingen is voorzitter van de commissie Ruimte en Wonen van de Vereniging van Friese gemeenten (VFG). “Friesland is een van de weinige witte vlekken in Noord-Nederland als het gaat om beleid op grootschalige locaties. Ik roep al twee jaar dat deze plekken in Friesland ook moeten komen.”

Volgens De Groot moet de provincie een veel actievere rol nemen in het coördineren van deze huisvesting en de samenwerking tussen gemeenten. “Er wordt hiervoor weggelopen. Mensen kijken liever weg en willen dat de gemeente het regelt. De provincie moet hier de regie in nemen.”

• Hoe kan het dat gemeenten niet weten waar arbeidsmigranten wonen?
  1. Een arbeidsmigrant hoeft zich niet in te schrijven bij de gemeente als diegene daar korter dan vier maanden verblijft.
  2. Niemand is verantwoordelijk voor huisvesting van arbeidsmigranten, waardoor de migranten versnipperd in dorpen en steden door de hele provincie wonen.
  3. Er is geen duidelijk beleid in de gemeenten over afspraken welke woningen voor huisvesting voor arbeidsmigranten bestemd zijn.

In 2020 concludeerde oud SP-leider Emile Roemer in een rapport dat dringend actie nodig was om een einde te maken aan de slechte werk- en woonomstandigheden van arbeidsmigranten.

Volgens Roemer was op dat moment al jaren sprake van misstanden, bijvoorbeeld woningen zonder verwarming en daglicht en met kapotte ramen. De arbeidsinspectie kwam dit alleen al in de laatste maanden tegen bij huisvesting van arbeidsmigranten in Nederland.

Wat niet gemeld wordt, is niet bekend
In hoeverre deze slechte omstandigheden ook in Fryslân voorkomen, is niet duidelijk. Wel staat vast dat ook in Fryslân arbeidsmigranten illegaal wonen.

De gemeente Waadhoeke heeft de afgelopen maanden bij controles op twee adressen in Franeker arbeidsmigranten aangetroffen terwijl daar geen vergunning voor was afgegeven. De eigenaren moesten hiermee stoppen, anders kregen ze een dwangsom opgelegd.

De gemeente kan in dit soort gevallen alleen in actie komen als er een melding is over een locatie. Dat maakt handhaving lastig. In Fryslân geldt dus: wat niet gemeld wordt, is niet bekend.

Dat zou volgens Bas van Zwienen van VZM Uitzendgroep veel gemakkelijker kunnen. Het bedrijf heeft zo’n driehonderd arbeidsmigranten in Fryslân werken en die wonen versnipperd over diverse dorpen en steden. VZM heeft ook in andere provincies uitzendkrachten aan het werk. “In IJsselmuiden hebben wij een locatie waar 120 mensen wonen. Daardoor is de gemeente veel beter in staat om toezicht te houden op de leefomstandigheden.”

Niets komt van de grond
Dat er nog geen grootschalige huisvesting is in Fryslân, betekent niet dat er niets door gemeenten geprobeerd is. Er waren plannen om een leegstaand horeca-complex in Bitgummole en een café in Minnertsga in te richten voor opvang, maar de dorpen vonden dat dat teveel impact zou hebben. Dus werd dat plan weer ingetrokken.

Ondernemer Marco van Overbeek van Gardener’s Pride Bitgum is bekend met het probleem en zou graag zelf in actie komen. In de zomer heeft hij 250 arbeidsmigranten aan het werk. Hij wil de mensen graag opvangen op het terrein van zijn bedrijf, maar krijgt daarvoor geen groen licht van de gemeente. “Wij kunnen hier honderd mensen huisvesten. Wij zijn nu twee jaar bezig om dat voor elkaar te krijgen, maar vooralsnog mogen we maar zes mensen huisvesten.” Het duurt Van Overbeek veel te lang.

Wel economie, geen verantwoordelijkheid
De provincie lijkt voorlopig niet van plan de regie te nemen. Op vragen over de problematiek met arbeidsmigranten laat de provincie weten dat de verantwoordelijkheid bij de gemeenten ligt. De provincie heeft geen wettelijke taak voor het coördineren van huisvesting voor arbeidsmigranten.

Het zorgt bij wethouder De Groot van Harlingen voor veel frustratie. Hij wijst erop dat provincie en gemeenten staan te juichen als nieuwe bedrijven zich in hun gebied vestigen, maar geen verantwoordelijkheid nemen voor de huisvesting van de medewerkers.

• Nieuwe wetten
  Er wordt een aantal nieuwe wetten verwacht die het voor gemeenten makkelijker kunnen maken om grip te krijgen op de huisvesting van arbeidsmigranten.
  2023: Vanaf 1 juli start de wet ‘Goed verhuurschap’ en hebben gemeenten meer handvatten voor handhaving van slechte huisvesting voor arbeidsmigranten.
  2024: Vanaf 1 januari 2024 gaat de ‘Wet versterking regie volkshuisvesting’ in. De provincie zal dan een meer coördinerende rol vervullen als het gaat om de woonopgave voor verschillende aandachtsgroepen.
  2025: Uitzendbureaus worden verplicht huisvesting aan te bieden, anders krijgen ze geen certificaat.

De Groot vindt dat Fryslân een voorbeeld moet nemen aan andere provincies. In bijvoorbeeld Noord-Holland wordt dit heel anders aangepakt. Daar is onderzoek gedaan naar voorkeursgebieden voor grote huisvesting en speelt de provincie een rol bij het ontwikkelen daarvan.

“Als gemeente moet je dit niet individueel oplossen maar als collectief. Alles hangt echter af van de bereidheid van de provincie.”