Kees Arendz onderzocht genocide in Rwanda: “Bydroegen om minsken feroardielje te litten”

Kees Arendz is nu wethouder in Waadhoeke, maar in de jaren ’90 deed hij heel wat anders. Toen onderzocht hij voor het VN-tribunaal de genocide in Rwanda.

Toen de Rypster bij de recherche in Leeuwarden werkte, zag hij een oproep voorbijkomen om onderzoek te doen in Rwanda. “Op in freedtemiddei kaam der in fakatuere del op it buro”, vertelt Arendz. “Dan lêze je dat en tinke je: no, at ik nochris wat wol is dit wol hiel spannend.”

Helft viel af
Voor hij naar Rwanda kon, doorging hij een heel proces. “It begûn mei in hiele grutte byienkomst op it Ministearje fan Bûtenlânske Saken. Dêr waarden ek in pear ferhalen ferteld fan minsken dy’t der al wurken.”

Daar werd al snel een eerste selectie gemaakt. “Nei dat ferhaal foel de helte al ôf, dy tochten: dêr moat ik net hinne, dat is te gefaarlik. En ek te yngewikkeld. Mar ik ha trochsetten.”

Hij doorliep een hele rij cursussen, onder anderen om zijn Frans bij te spijkeren. “It wie net it skoalboekjefrânsk. It wie ek in hiel stik histoarje, dêr ha we ús goed op tared.”

In maart 1996 kwam hij uiteindelijk aan in Kigali, in het enige nog functionerende hotel. “It wie noch hiel goed te sjen yn it lân wat der gebeurt wie. It hiele lân lei der hielemaal apatysk by. De ferkearsljochten, foar safier’t dy der wiene, bongelen oan it triedsje.”

Het duurde nog wel even voor Arendz aan de slag kon. “Je wurkje by de Feriene Naasjes, dan moatte je earst de paskes hawwe, de sleutels, en alles dat derby komt te sjen. Dat duorret dêr al in wike, foar’t je alles ha, fan it iene buro nei it oare.”

Traceren
“Dan krije je de opdracht om earst mar minsken te ynterviewen.” Arendz ging dus op zoek naar getuigen.

“Dêr is in getuge wat oars as hjirre. It wiene hast allegear slachtoffers dy’t troch gelokkige omstannichheden de moarden oerlibbe hiene. Dy prebearjen je dan te trasearjen en te ynterviewen.”

Opdrachtgevers
Zo probeerden Arendz en zijn collega’s verantwoordelijken aan te wijzen. “Sy koenen ús faak fertelle wa’t de leiders wiene fan dy moardpartijen. De opdrachtjouwers, dy’t mei megafoon de opdrachten jouwe foar de moarden. Dêr koene sy ús hiel goed oer fertelle, dêrmei is it net sluten om de grutte misdiedigers.”

“In direkteur fan it sikehús ha we dêrmei arrestearje kinnen, in lokale boargemaster of in pastoar, de wat hegere minsken. De minsken dy’t úteinlik de trekkers oerhellen binne troch it lokale rezjym oppakt.”

Arendz moest tijdens de rechtszaken ook voor de rechter verschijnen om zijn onderzoek toe te lichten. Daar zat hij ineens in dezelfde ruimte als de mensen die hij eerder opspoorde.

“Dan sjogge je wêr’t je it fan dogge. Want dat binne de hege piefen”, zegt Arendz. Hij is blij dat hij het werk heeft gedaan.

“It is in aventoer west, dat is altyd wol in faset yn  je libben. Mar it wurk dat ik dien ha, ha ik in hiel goed gefoel by.”

Bijgedragen aan veroordelingen
“Ik wit seker dat it sin hân haldt. Ik wit dat ik mei myn team in tal ferklearrings boppe wetter krigen ha, dy’t ek echt bydroegen ha om minsken feroardielje te litten.”

Het land staat er nu veel beter voor, zegt Arendz. Al zit er een grote kanttekening bij: “mei toch wol min of mear in diktator dy’t it foar it sizzen hat.”

“Mar de rêst is der wer, je kinne der moarn in reis boeke om de gorilla’s te sjen”, zegt Arendz. “Minsken kinne wol yn relative feilichheid wer fierder, en dat hat wolris oars west.”

Bijna 30 jaar na de moordpartijen worden nog een paar verdachten gezocht. Eén daarvan, Aloys Ndimbati, blijkt al, zo maakte het tribunaal vorige week bekend. “Hy stie wol op ús listje. No blykt dat dy yn ’97 al stoarn is.”

Of de andere verdachten ooit nog gepakt worden, betwijfelt Arendz. “Degenen dy’t hiel heech yn de beam sieten, dy’t wy ferfolgje woene, dy binne de hiele wrâld oer gongen. Sommigen binne ûnderdoken, of gewoan wer yn de maatskippij opnommen yn de rest fan de wereld. Dus dat is in hiele syktocht.”