Harlingen wil illegaal verbouwen harder aanpakken na akkefietjes in monumentaal pand

De gemeente Harlingen wil harder kunnen optreden tegen mensen die zonder toestemming een monumentaal pand verbouwen. Dat zegt wethouder Erik de Groot nadat een bouwstop een jaar lang de werkzaamheden aan het voormalige huis van Piet Paulusma heeft stilgelegd. 

Het pand op het Franekereind, vlakbij de drie bruggen, is een gemeentelijk monument. Het werd oorspronkelijk in 1858 gebouwd als burgemeesterswoning en was van 2014 tot zijn overlijden het woon- en werkadres van weerman Piet Paulusma.

De nieuwe eigenaar kreeg in oktober 2022 van de gemeente een bouwstop opgelegd, omdat hij was begonnen het interieur te verbouwen terwijl er geen vergunning was verleend. Daarbij bleken historische plafondelementen, massief houten deuren en de marmeren vloer in de hal te zijn verwijderd, zo stelde een toezichthouder van de gemeente vast.

“Vanuit oogpunt van erfgoed ben ik hier helemaal niet blij mee”, zegt wethouder Erik de Groot. “Om het maar plat te zeggen: men raust er iets uit en vervolgens leggen wij een bouwstop op, maar het leed is dan al geschied. Brutalen hebben de halve wereld.”

In de historische binnenstad van Harlingen staan meer dan 500 rijksmonumenten, zo’n 140 gemeentelijke monumenten en daarnaast nog ruim 400 beeldbepalende panden. Het is niet voor het eerst dat er in een van die monumentale panden iets zonder toestemming wordt verbouwd of verwijderd.

“Als we controle doen, komt het wel vaker voor dat er een kozijntje blijkt te zijn vervangen op een zondagmorgen, of dat er iets niet meer aanwezig is.” De gemeente heeft het erfgoed hoog in het vaandel en daarom wil De Groot kijken of er strenger kan worden opgetreden. “We willen onderzoeken of er op het moment dat zoiets weer gebeurt direct een geldboete kan worden opgelegd.”

Zo’n financieel instrument is er nu nog niet, omdat daar een beleidsregel aan ten grondslag moet liggen. “Komend jaar werken we aan een erfgoedvisie en daarin zal dit instrument onderwerp van onderzoek zijn.”

Bouwstop van een jaar
De werkzaamheden in het pand aan het Franekereind hebben door de bouwstop een jaar lang stilgelegen. In die periode werd een vergunning voor interne renovatie aangevraagd, waarbij veel heen en weer is gecommuniceerd tussen de monumentencommissie, welstandscommissie Hûs en Hiem en de eigenaar. Het bouwplan moest op tal van punten worden aangepast.

Zo waren er naast de voorgoed verdwenen binnendeuren, plafondornamenten en marmeren vloer ook zorgen van Hûs en Hiem over vloerdelen die weg waren gehaald voor een lift. De monumentencommissie hamerde erop dat de historische haarden en de gootsteen behouden moeten blijven. De eigenaar heeft dit opgelost door voorzetwanden te plaatsen.

Uiteindelijk is de vergunning verleend op 30 oktober van dit jaar – maar wel op voorwaarde dat er weer massieve paneeldeuren worden geplaatst en in de hal een marmeren vloer terugkomt. De gestripte plafondornamenten en lambrisering hoeven niet terug, omdat na onderzoek blijkt dat die niet uit de oorspronkelijke bouwperiode stammen.

“Er is in het verleden ook wel meer verbouwd in het pand, zoals een dakkapel en een inpandig terras waar Piet z’n televisieopnames deed”, zegt De Groot. “En de waarde van dit gemeentelijk monument zit voornamelijk aan de buitenkant, de tijdsperiode en de locatie.”

Beschermd stadsgezicht
Maar ook de buitenkant van het monumentale pand blijft niet onaangetast. Aan de zijkant van het gebouw wil de nieuwe eigenaar een garage bouwen, met een in- en uitrit op de Oude Turfkade. Daarvoor heeft de gemeente al in oktober 2022 een vergunning verleend. Sindsdien is er op die plek een bouwplaats opgetuigd.

In de vergunning staat dat het plan strijdig is met het bestemmingsplan, omdat de garage een plat dak krijgt en een goothoogte lager dan 8 meter. Maar er is ‘geen sprake van een onevenredige aantasting van het bebouwingsbeeld vanuit de ruimtelijke ordening’. Ook zou het plan voldoen aan ‘redelijke eisen van welstand’.

Ten onrechte, vindt de Vereniging Oud Harlingen, die eind vorig jaar bezwaar heeft ingediend en wordt bijgestaan door een advocaat. Volgens de historische vereniging wordt het beschermd stadsgezicht flink verstoord door zo’n garage. Bovendien is er verzuimd om eerst ter plaatse archeologisch onderzoek te doen.

In opdracht van Oud Harlingen heeft de onafhankelijke welstandsorganisatie Libau een second opinion uitgevoerd. Zij concluderen dat het bouwplan op meerdere punten niet voldoet aan de welstandsnota. Zo vormt de garage ‘geen architectonische eenheid’ met het witte monumentale pand en is het materiaal- en kleurgebruik er ook niet op afgestemd.

Bezwaar afgewezen
De bezwaarschriftencommissie van de gemeente heeft daarop het college van B en W geadviseerd om de vergunning te herzien. Niettemin heeft de gemeente het bezwaar van Oud Harlingen na maanden van wachten onlangs toch afgewezen.

“Dat de garage vergund is, staat niet ter discussie”, zo vat wethouder De Groot het samen. “Je kunt het mooi of lelijk vinden, maar het kan volgens de welstandstoets.” Verder zou archeologisch onderzoek niet zinvol zijn, omdat de fundering van de garage niet zo heel diep gaat om zulk onderzoek te vereisen.

Oud Harlingen overweegt nu verdere stappen en is met haar advocaat alle juridische opties aan het bespreken.