‘Wederopbouwpareltje’ in Harlingen moet alsnog wijken voor waterberging: “Soe spitich wêze”

Het voormalige schooltje aan de Vierkantsdijk in Harlingen gaat waarschijnlijk alsnog tegen de vlakte. Jammer, vinden kunstenaars Kaneli & Smit en historicus Bert Looper: het is een van de laatste voorbeelden van Friese wederopbouwarchitectuur.

Het gebouw stamt uit 1962, toen de Oosterparkwijk in aanbouw was en hier de openbare kleuterschool ‘t Meeuwtje werd geopend. In latere jaren huisvestte het pand achtereenvolgens twee gereformeerde basisscholen, Het Kompas en De Diamant.

Na de sluiting van De Diamant in 2019 besloot de gemeente om het gebouw te slopen – en dat plan is eigenlijk nooit losgelaten. Wethouder Erik de Groot bevestigt dat de sloop er nu daadwerkelijk van gaat komen. Het pand moet wijken voor een strategisch waterbergingsplan, bedoeld om wateroverlast bij zware regenval in de wijk te voorkomen.

Hoewel er anderhalf jaar geleden nog plannen waren om met betrokken partijen te kijken naar herbestemming – onder meer voor jongerenwerk, kunstinitiatieven of maatschappelijke functies – kwam daar volgens de wethouder niets concreets uit.

“Er is nu gekozen voor een alternatieve invulling op de MCL-locatie in Harlingen”, zegt hij. Daar worden binnenkort tijdelijke woon- en atelierruimtes ingericht. De Groot laat weten dat hij de partijen die destijds belangstelling toonden voor het pand aan de Vierkantsdijk, over deze uitkomst zal informeren.

Daar komt bij dat er zo’n twee tot drie ton aan onderhoud nodig zou zijn om het pand te behouden. “Toen dat in 2023 aan de orde kwam in de raad, vonden ze het opknappen eigenlijk te veel geld. Daar was toen geen raadsbrede meerderheid voor te vinden”, aldus De Groot.

‘Belangrijk voor de Oosterparkwijk’
De tijdelijke gebruikers – het kunstenaarsduo Kaneli & Smit dat hier sinds 2018 via leegstandbeheerder CareX woont en werkt – zijn inmiddels geïnformeerd over hun aanstaande vertrek. Zij kunnen onderdak krijgen in een deel van het MCL-gebouw dat is aangewezen als tijdelijke woon- en werkplek voor kunstenaars.

Maar het duo wil het pand niet zonder slag of stoot aan de sloophamer overleveren. “Wij willen dat het pand behouden blijft voor de toekomst”, zegt kunstenaar Stijn Smit. “En of dat met ons is of met een andere partij, dat maakt ons niet zo heel veel uit. Het is gewoon belangrijk dat dit soort architectuur aandacht krijgt die het verdient.”

Zijn partner Irem Kaneli was “vanaf het begin al verliefd” op het gebouw. “Het is een belangrijke plek voor de Oosterparkwijk. Een kleine locatie die voor iedereen aantrekkelijk is. Kunstenaars zijn eigenlijk nooit alleen maar met zichzelf bezig, maar staat altijd in de maatschappij. Dat maakt deze locatie leuk.”

Modernistische bungalowstijl
Volgens Bert Looper is ’t Meeuwtje veel meer dan zomaar een verouderd schoolgebouw. Op verzoek van Kaneli & Smit schreef de historicus en oud-directeur van Tresoar een studie naar de waarde van het pand: ‘Het grote verhaal van kleuterschool ‘t Meeuwtje’ (pdf).

Het gebouw staat volgens hem symbool voor het optimisme en de sociale vernieuwing van de jaren zestig. Het is ontworpen door de toenmalige gemeentearchitect Wijger Miedema. “Dy hat in wichtige rol spile by it útwreidzjen fan Harns nei de oarloch.”

Ook stedenbouwkundig en kunsthistorisch heeft het gebouw volgens Looper grote waarde. De modernistische bungalowstijl, de oorspronkelijke witte kleur van het gebouw en het studiokarakter van de vier lokalen ademen helemaal de idealen van de jaren zestig: licht, lucht en ruimte – Nederlands modernisme op z’n best, stelt hij.

Lange tijd was het schoolplein opgesierd met een sculptuur van Josum Walstra, een van de oprichters van de Harlinger kunstsociëteit de Blauwe Hand. Het markeerde de opkomst van de moderne kunst in Fryslân. “Harns wie doe it avantgarde keunstplak fan Fryslân.”

In 1987 werd het beeld echter verwijderd – en sindsdien is het spoorloos. “It soe de muoite wurdich wêze om te witten oft it wurk noch earne oanwêzich is.”

‘It is krekt as mei Ikea-meubels’
Looper erkent dat het schoolgebouw “gjin topmonumint” is, maar het vormt samen met het omringende groen een tijdsbeeld van hoe er in de jaren zestig over samenleven en opvoeden werd gedacht.

Volgens hem is het gebouwtje meer dan alleen een verhaal over Harlingen en heeft het een “geweldige symboalwearde”. “It giet breder sjoen om erfgoed út de jierren fyftich en sechstich en hoe’t we dêr yn Nederlân mei omgean.”

Voor de bouwkunst uit de naoorlogse periode is lange tijd weinig aandacht geweest. “It is krekt as mei Ikea-meubels. Minsken tinke: ‘It is mar Ikea, we sette it by de dyk’, mar no is vintage Ikea hartstikke weardefol om’t der sa’n soad fan ferdwûn is.”

“Dat jildt ek foar dit soarte arsjitektuer. Der is sa’n protte fuort, dat wy moatte no oppasse wat wy mei de lêste foarbylden dogge. It soe spitich wêze as gebouwen út dizze perioade ferdwine soene, sûnder derby nei te tinken wat we dêrmei ferlieze.”

Een laatste lans breken
Wethouder Erik de Groot is bekend met het pleidooi van Looper, maar is tot een andere conclusie gekomen. “Onze ambtenaren hebben naar de monumentale waarde gekeken, en op basis van de huidige richtlijnen is de conclusie dat die waarde onvoldoende is om behoud te rechtvaardigen.”

Verkoop is uitgesloten, omdat de locatie strategisch nodig is voor een complex waterbergingssysteem. “Het gebied wordt straks een groen, parkachtig terrein, inclusief de noodzakelijk waterberging”, aldus De Groot.

Daarmee lijkt het doek definitief te vallen voor ‘t Meeuwtje. Maar het kunstenaarsduo wil nog een laatste lans breken voor het gebouw. Deze week hebben zij de beschouwing van Looper aangeboden aan de gemeenteraad van Harlingen en op 7 mei zullen zij inspreken in de raadsvergadering.

“Ik heb hier met veel plezier zes jaar gewoond en ervaren hoe goed dit gebouw werkt”, zegt Stijn Smit. “Om dit te slopen is een verspilling van bakstenen. Het is een goede ruimte die een tweede kans verdient.”

Bert Looper ziet in het gebouw een test voor ons erfgoedbesef. “As der oare belangen binne dy’t swierder weagje, dan moat dat syn paad fine. Mar oant no ta hat it geboutsje gjin earlike kâns hân.”