Geen Instagram, maar een wapen: zo onderscheidden Harlingers zich vroeger

Een indrukwekkende Instagrampagina of een kast vol kostbare merkkleding: tegenwoordig proberen mensen zich op allerlei manieren van anderen te onderscheiden. Dat was vroeger niet anders.

Zo versierden mensen zich in de prehistorie al met schitterende sierraden en bezat in de oudheid elke zichzelf respecterende Romein een treffelijke toga.

In de middeleeuwen kwam daar nog een manier bij. Ridders probeerden zich toen te onderscheiden van anderen door weelderige wapenschilden voor op hun uitrusting te laten maken.

Die traditie, ook wel heraldiek genoemd, heeft heel lang gefungeerd als uithangbord voor eerst adellijke en later ook niet-adellijke families. Sommige families hebben nog steeds zo’n wapen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de koninklijke familie.

Tegenwoordig zien we nog steeds wapens op allerlei plekken. Zo is het wapen van Fryslân te zien boven de ingang van het provinciehuis en hebben alle Friese gemeenten een wapen.

Ook Friese families waren niet vies van een wapen. In het gemeentemuseum Hannemahuis in Harlingen is nu een expositie met 13 Harlinger wapenborden te zien.

Dat zijn grote, zwart geschilderde houten panelen met familiewapens erop, uit de periode tussen 1740-1910.

Daarnaast is er is een boek over deze borden gemaakt, met de wapens en informatie over de families daarachter.

“Er waren veel Harlinger families, in totaal ongeveer 500 personen, die allemaal een familiewapen lieten maken”, legt Hugo ter Avest, directeur van het Hannemahuis, uit.

Die wapens werden op de wapenborden van vier verschillende bestuurscolleges gezet.

“Er zijn er veertien gemaakt. Daar zijn er nog dertien van over, er is een verloren gegaan bij een brand. Het is voor het eerst sinds 1934 dat ze allemaal weer bij elkaar zijn.”

De mensen in die bestuurscolleges waren zeker niet allemaal van adel. “Het is met de elite begonnen, maar er zaten vaak ook hele gewone mensen in die besturen”, weet Ter Avest.

Adellijke families hadden vaak al een wapen. Niet-adellijke bestuurders lieten er een maken om daar niet voor onder te doen. “Daarmee kon je je onderscheiden van de rest.”

Kunnen we de wijze waarop mensen zich met zo’n wapen probeerden te onderscheiden dan ook vergelijken met iets hedendaags?

“Via bijvoorbeeld een LinkedIn-pagina kun je ook proberen je te onderscheiden. In feite is zo’n wapen uit de achttiende of negentiende eeuw daar wel mee te vergelijken”, vindt de museumdirecteur.

De tijd overleefd
De wapenborden waren in heel Nederland populair, maar er zijn er relatief weinig van bewaard gebleven. In Harlingen heeft wel een flink aantal de tand des tijds overleefd.

Om dat te kunnen verklaren moeten we terug naar de Franse tijd. De tijd van vrijheid, gelijkheid en broederschap.

“Door de Bataafse Revolutie eind negentiende eeuw werden gelijkheidsonterende tekenen verboden”, legt Kees Kuiken uit, de historicus die samen met Dirk Zeilmaker het boek Harlingers en hun wapenborden samenstelde.

Dat verbod gold dus ook voor individuele uitingen als familiewapens, waardoor de nodige wapenborden in Nederland sneuvelden.

Maar niet in in Harlingen. “De borden werden daar in die periode als het ware maar even op zolder gezet. Harlingen is er naar verhouding dus bijzonder rijk aan.”

Het kan reden zijn om de wapenborden in vol ornaat te gaan aanschouwen in het Hannemahuis. Bovendien zou dat volgens Ter Avest zomaar een feest van herkenning kunnen worden.

“Ik denk dat heel veel mensen uit de regio hun eigen familienaam, met een wapen erbij, terug zullen zien. Er staan vijfhonderd namen op, dus de kans dat jouw naam ertussen zit, is vrij groot.”

Als jouw familiewapen ertussen zit is het wellicht leuk om dat familiewapen op je Instagram of LinkedIn te zetten. Dat onderscheid je weer van de massa.

En anders ook niet getreurd: “Je mag zo een eigen wapen bedenken”, aldus Kuiken.