250 jaar geleden kreeg Eisinga door bijzonder fenomeen “het duwtje” om zijn planetarium te bouwen
Vandaag precies 250 jaar kreeg Eise Eisinga het beslissende zetje om in zijn huis een planetarium te bouwen. De aanleiding: ongerustheid over de planeetconjunctie van 1774, waarbij vier planeten en de maand dicht bij elkaar stonden.
“Precies 250 jaar geleden was een hele fraaie planeetsamenstand te zien”, vertelt Adrie Warmenhoven, directeur van het Eise Eisinga Planetarium.
“En er is een duidelijke link tussen die samenstand en dat waar we nu staan”, zegt hij, als hij omhoog kijkt in de bekende blauwe kamer.
De wereld zou vergaan
Volgens Warmenhoven is heel lang het beeld geschetst dat Eisinga met zijn planetarium de wereld wilde redden, omdat er door de samenstand voorspeld werd dat die zou vergaan. Maar dat klopt niet, Eisinga wilde juist bewijzen dat het niet zo zou gebeuren.
De samenstand van de vier planeten werd in die tijd uitgelegd alsof de planeten te dicht bij elkaar zouden komen. “De aarde zou volgens sommigen de zon worden ingeslingerd”, zegt Warmenhoven.
“Waarschijnlijk had Eisinga al langer het idee om zijn kennis te gebruiken om een mooi planetarium te bouwen. Dit was voor hem net het duwtje in de rug om te besluiten de mensen voor eens en altijd te laten zien hoe alles werkelijk in elkaar zit.”
Jong geleerd, oud gedaan
Eisinga was al heel lang met het onderwerp aan de gang. Op zijn vijftiende was hij met wis- en sterrenkunde bezig, op zijn zeventiende voorspelde hij al zon- en maansverduisteringen. “Hij zat er al mee in zijn hoofd. ”
Eisinga begon de bouw van het planetarium in zijn woonkamer in 1774. De amateurastronoom deed er zeven jaar over. Er wordt woensdag dus nog geen 250-jarig jubileum van het planetarium gevierd.
In 1781 was hij klaar en opende hij zijn planetarium in zijn huis voor het publiek. “Iedereen mag vast in de agenda zetten dat over zeven jaar, in 2031, we groots vieren dat het planetarium 250 jaar lang echt open is”, zegt Warmenhoven.
Toch wil het planetarium ook de dag van vandaag niet zomaar voorbij laten gaan. “We vinden het zo bijzonder, we zijn vorig jaar bijgeschreven op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Er is heel veel onderzoek gedaan en veel meer bekend geworden over Eisinga.”
Een samenstand van planeten zoals die van precies 250 jaar geleden komt trouwens wel vaker voor. “Planeten ontmoeten elkaar regelmatig want ze hebben allemaal hun eigen beweging om de zon. Mercurius gaat in 88 dagen rond, Jupiter in 12 jaar.”
Dat betekent dan weer niet dat de conjuncties altijd kunnen worden waargenomen. “U moet het zo zien: het kan ook zijn dat overdag de zon het overstraalt of het kan slecht weer zijn. Maar over het algemeen kun je zeggen dat er elke 12 jaar ongeveer wel een vrije planeetsamenstand is.”
Allemaal naar boven kijken
Die samenstand is dan goed te zien in het planetarium, aan het plafond. “Ja, dat is het mooie, want het is een actueel werkend model.”
“Dus op het moment dat het een samenstand is, kunnen we dat hier ook in de kamer zien. Dat doen we ook altijd met ons publiek, al eeuwenlang op die manier,” zegt Warmenhoven.
“Op het moment dat er iets bijzonders aan hemel gebeurt, kunnen we dat aan de hand van het model van Eisinga, van zo lang geleden, ook heel mooi illustreren.”
